Thelonious Monk Tribute Concerts

پنجاهمین سالگرد کنسرت تلانیوس مانک در نیویورک

 

هفته پیش در دو کنسرت تاریخی در نیویورک، در تالار شهر یا Town Hall  موسیقیدانان برجسته آمریکا و علاقمندان موسیقی جاز، اختصاص داشت به تجلیل از یکی از هنرمندان برجسته موسیقی جاز آمریکا...تلونیوس مانک، در پنجاهمین سالگرد کنسرت تاریخی او در تالار شهر Town Hall که نقطه عطفی است در تاریخ موسیقی معاصر.  تلونیوس مانک از غول های موسیقی جاز است که خیلی از تماشاگران ما در ایران با کارهاش آشنا هستند، اما شاید در باره اهمیت کنسرت های هفته پیش در نیویورک نشنیده باشند.

 

دو کنسرتی که هفته پیش در تاون هال نیویورک برگزار شد، یکی از ده ها برنامه ای بود که هفته پیش شهرهای مختلف آمریکا و در اروپا برگزار شد  در بزرگداشت تلانیوس مانک در پنجاهمین سالگرد کنسرت نیویورکش.   ولی فرق این دو کنسرت نیویورک با  برنامه ها در همه دنیا، در این بود که این دو کنسرت در همان تالاری اجرا شد که پنجاه سال پیش تلانیوس مانک، پیانیست و آهنگساز، همراه با ارکستری متشکل از 9 نوازنده برجسته، با اجرای ارکستری قطعات موسیقی  جاز، تاریخ ساز شد.

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

این کنسرت، آغاز نگاه جدی به موسیقی جاز تلانیوس مانک بود و برای نخستین بار، اسم او را به عنوان نوازنده و آهنگساز مبتکر، در سطح ملی و جهانی مطرح کرد. در این کنسرت مانک، برای اولین بار قطعاتی که برای کوارتت یا تریوی جاز نوشته بود، با ارکستر ده نفری اجرا کرد. قبل از آن، تلانیوس مانک، پیانیست متولد سال 1917 در جنوب آمریکا که که در نیویورک کار و زندگی می کرد، پیانوی بلوز می زد و آهنگهای آهنگسازهای آمریکائی مثل جرج گرشوین و ایروینگ برلین را اجرا می کرد، ولی آنها را برای اجرا توسط تریو یا کوارتت، یعنی گروههای سه نفری یا چهار نفری نوازنده، تبدیل کرده بود به موسیقی جدید و اصیل و کاملا خلاقه ای که ضمنا مبدا  و سرچشمه خودش را هم پنهان نمی کرد.

 

هفته پیش در تاون هال، دو کنسرت اجرا شد،  یکی اجرای کامل و نت به نت کنسرت مانک بود به رهبری هنرمند موسیقی جاز، چارلز  تالیور Tolliver، و  دیگری یک کنسرت و فیلم ویدیوئی ابتکاری بود کار پیانست و آهنگساز غیر متعارف جیسن مورن Jason Moran، که برداشتی ارائه داد از هنر آهنگسازی تلانیوس مانک و کنسرت تاون هال پنجاه سال پیش او.

 

تلانیوس مانک، با الهام از موسیقی نسل های قبل از خود، با خلاقیتی نبوغ آسا، فصلی از موسیقی جاز  خلق کرد که منبع الهام هنرمندان نسل های بعد شد. سم استپنسن Stepenson مورخ مرکز اسناد مانک در دانشگاه دیوک، می گوید همه هنرمندان، از شکسپیر تا سای تومبلی تا جان کولترین و آگست ویلسن، مثل مانک، چیزی از سنت و گذشته را می گیرند و آن را به جائی پیش می برند که قبلا نبوده. 

 

جیسن مورن می گوید شنیدن پیانو نوازی مانک برای او آزادیبخش بود، چون وقتی می دید مثل مانک نمی تواند پیانو بزند، تلاش وسواس آمیزی کرد برای یافتن راهی که مثل مانک بزند، و همه پولش را داد برای خرید صفحه ها و کتابها و یادگارها و. حتی کلاه های تلانیوس مانک.  جیسن مورن برای درک بیشتر موسیقی مانک به مزارع پنبه کاری جنوب سر زد، تا فضاهائی که مانک کودکی اش را در آنها گذرانده بود، لمس کند.

جیسن مورن می گوید ضرباهنگی که در آثار تلانیوس مانک می توان شنید، از موسیقی ریتم اند بلوز سیاهان آمده و همان ضرباهنگی است که هنرمندان امروزی موسیقی هیپ هاپ، مثل Jay Z و لیل وین به کار می برند.

 

مورن می گوید بیشتر تنظیم های مانک را عینا اجرا می کند اما چیزی که تغییر داده، موسیقی نیست بلکه چارچوب شنیدن آن است، همزمان با موسیقی تماشاگر می بیند که جد مانک در کارولاینای شمالی برده بودند، و به این ترتیب موسیقی معاصر مانک به دوره برده داری و مزارع پنبه مربوط می شود. 

 

در اجرای تاون هال، چارلز تالیور،  9 قطعه کنسرت تاون هال را عینا با ارکستر ده نفری اجرا کرد. او می گوید یکی از جاذبه های کار مانک این بود که هارمونی های نوین را با تکنیک پیانو نوازی دوره های قبل تلفیق کرد. او می افزاید از برداشت مانک از ریتم هنوز هم با ماست و او همه چیز داشت و شایسته بزرگداشت است.

 

جالب است که یکی  از دوستان که از پاریس برگشته، دیروز  می گفت در متروی پاریس وقتی روزنامه هرالد تریبون دستش بود که پشتش این عکس مشهور یوجین اسمیت Eugene Smith  از تمرین گروه مانک در سال 1959 برای همین کنسرت تاون هال چاپ شده بود و چند بار مردم عادی، دانشجویان، مردهای مسن، آن را  به هم نشان می دادند و دقیق می شدند.  یعنی برای این دوست عجیب بود که دیدن عکس تلانیوس مانک در روزنامه، آن  هم نه در شهر خودش، نیویورک، بلکه در پاریس، مردم را به هیجان می آورد.  و این کنسرت هم انعکاس خیره کننده ای داشت، از گزارش های متعدد رادیوئی و تلویزیونی گرفته تا مقالات و مصاحبه، چون از جمله  برای اولین بود که این ویدیو را نشان می دادند در باره تلانیوس مانک که ساخته شده بود از صدها عکس جالبی که یوجین اسمیت عکاس، گرفته بود از مانک. عکاس برجسته مجله لایف Life، که از قضای اتفاق، صاحب همین بالاخانه ای بود در  خیابان ششم، که تلانیوس مانک آن را شش سال برای تمرین گروهش اجاره کرده بود.

 

ولی اجرای جمعه شب، ضمن اینکه کار مانک بود، کار جیسن مورن هم بود.  جیسن مورن یک موسیقیدان جوان است که به اندازه تلانیوس مانک سنت شکن و نابغه دانسته می شود. این هنرمند را کمپانی صفحه پرکنی بلونوت Blue Note که بیشتر از پنجاه سال است موسیقی جاز بیرون می دهد، هنوز 18 سالش نشده بود که روی هوا قاپ زد، و  او خیلی زود چندین صفحه از همکاری با ستاره های برجسته ای بیرون داد مثل کسندرا ویلسن و چارلز لوید، که برای آنها هم کارهای درخشانشان حساب می شود و کمک کرد به  شناساندن خیلی از هنرمندان جوان تر.

 

جیسن مورن که 34 ساله است، به قول یکی از برجسته ترین منتقدان جاز، یعنی ماریان مکپارلند، 90 ساله، مجری برنامه جاز رادیوی NPR  «اصیل ترین پیانیست جوان امریکا» است، و در کارش  از چیزهای متنوعی الهام  می گیرد، از جمله مشهور است که اولین کسی بود که موسیقی هیپ هاپ و نمونه برداری را با نوازندگی جدی جاز تطبییق داد، در همکاری اش با یکی از پدران موسیقی هیپ هاپ، افریکا بمباتا، و از جمله ابتکارهایش، همنوازی با نوار صدای زنی است که چینی حرف می زند، و پیانو زدن با صدای نطق یک زن به زبان انگلیسی، که در واقع آهنگ کلام را روی پیانو پیاده می کند.

 

کنسرت جمعه گذشته در تاون هال را جیسن مورن با الهام از تماشای عکسهای یوجین اسمیت در آرشیو دانشگاه دیوک  درست کرد -- در این آرشیو عظیم، بیشتر از 3 هزار ساعت نوار صدا از تمرین ها و اجراهای مانک نگهداری می شود به خصوص بحث های مانک با «هل اورتون Hal Overton» -- تنظیم کننده ارکستر،  به اضافه 40 هزار عکس از مانک، که پشت سر ارکستر روی صحنه نمایش داده می شد و در واقع تجربه ای از خود مانک و دنیای او به موسیقی اضافه می کرد.

 

اجرای چارلز تالیور، به خاطر دقتش در بازسازی کار مانک جالب بوده برای منتقدها، اما همه نقدونظرها روی کار جیسن مورن است، که برداشت ابتکاری ارائه داد از موسیقی مانک، که از خیلی جهات، امروزی بود، یعنی تازگی داشت، با حال و هوای موسیقی امروز ته شهر نیویورک تطبیق می کرد.

 

در سال 1959 تلانیوس مانک را آخرین فریاد در موسیقی جاز پیشتاز و ماجراجویانه می شناختند  و به قول ویل فریدوالد، منتقد برجسته موسیقی جاز، در وال استریت جورنال، حالا که پنجاه سال از آن گذشته، موسیقی مانک، هنوز هم سکوی کاملی است برای بدعت در موسیقی، چنانکه در کار جیسن مورن می بینیم،  و شکی نیست که پنجاه سال دیگر، در سال 2059 هم یک موسیقیدان نابغه که هنوز از مادر زاده نشده، خواهد نشست برای بازسازی تخیل آمیز موسیقی جیسن مورن.