La Casa de los Espiritus

«خانه اشباح» روی صحنه نیویورک

رمان مشهور ایسابل آینده   «خانه اشباح» که انتشار آن در سال 1982 برادرزاده نخست وزیر مقتول شیلی سالوادور آینده را به شهرت جهانی رسانید، برای اولین بار به زبان اسپانیائی روی صحنه می رود. در اجرائی از مهم ترین گروه تئاتر اسپانیولی زبان شهر،  رپرتوریو اسپانیول،  و به قلم یک نمایشنامه نویس برجسته و چند زبانه، خانم کاردیداد اسویچ  --   «خانه اشباح» رمان عجیبی است پر از صحنه های خیالی، شاید فیلم انیمشین بهتر بشود از آن درست کرد تا نمایش صحنه ای.

 

این رمان مشهور ایسابل آینده، مثل کارهای «گابریل گارسیا مارکز»، به سبک ادبی رآلیسم جادوئی است.  در این رمان که سال 1982 یعنی 27 سال پیش بیرون آمد،  زندگی  توفانی یک خانواده را دنبال می کند -- خانواده Trueba در بستر تحولات تاریخی خشونت بار و ناعادلانه آمریکای لاتین از دهه 1920 تا دهه 1970، ضمنا، دیکتاتوری و سوسیالیسم را مقابل هم قرار می دهد، یکی از شخصیت اصلی، مثلا، هرچه پیرتر می شود، کوچکتر می شود، یا یکباره مورچه ها حمله می کنند و همه جا را می گیرند. اینها را روی صحنه چطور می شود نشان داد؟

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

ولی منتقدها خانم کاردیداد اسویچ Svich نویسنده نمایش را تحسین کرده اند به خاطر  برداشت شاعرانه ای که در روایت این داستان ارائه داده، از دیدگاه زنانه، و توانائی اش در خلاصه کردن این رمان در چند شخصیت اصلی و حذف داستانها و شخصیت های فرعی، که جوهر اصلی آن که برخورد خشونت آمیز نیروهای اجتماعی است، تقویت کرده.. کار کارگردان خوزه زایاس هم ستایش شده، به خاطر اینکه توانسته  با استفاده از نور و جلوه های ویژه، بعضی صحنه های رویائی را روی صحنه بازسازی کند.

 

نمایش اسپانیولی زبان «خانه اشباح» می خواهد کاستی های فیلم سینمائی انگلیسی خانه اشباح را جبران کند، از طریق بازگرداندن روح آمریکای لاتین به داستان.  کارگردان خوزه زایاس می گوید می خواهد این داستان را برای آمریکای لاتین پس بگیرد برای اینکه به عنوان یک هنرمند لاتین، احساس کرد که  فیلم با شرکت جرمی آیرنز، مریل استریپ و گلن کلوز،  به امثال او بی اعتنائی کرده، چون فیلمی بود خیلی اروپائی، هرچند جادو را در آن حفظ کرده بودند، اما طعمش را از دست داده بود، که او می خواهد با این اجرا جبران کند. 

 

در کنار مریل استریپ، جرمی آیرنز، گلن کلوز، و وینونا رایدر، یک ستاره لاتین در فیلم بود، انتونیو بندراس، هنرپیشه اسپانیائی تبار هالیوود. بازیگر نمایش سلنیس لیوا می گوید تماشاگرها از اینکه می بینند این رمان زنده می شود، آنهم به زبان اسپانیائی، به شوق می آیند، به خصوص در شهر نیویورک، که پراست از مهاجر از همه جای آمریکای لاتین و جزائر کارائیب.

 

خشونت سیاسی کتاب در نمایش تقویت شده چون از زبان دختر جوان  آلبا، بازگو می شود که در آغاز نمایش او را در شکنجه گاه حکومت دیکتاتوری نظامی می بینیم که در پایان کتاب به قدرت می رسد.  خوزه زایاس، کارگردان می گوید ایسابل آینده قبلا با این اجرا موافقت کرده بود و گفته بود کار آنها را تائید می کند، ولی  می افزاید این را بیشتر از خواندن گزارش هفته پیش نیویورک تایمز متوجه شدند که خبرنگار آن خودش با ایسابل آینده تماس گرفته بود.  زایاس می گوید با این حال،  این اجرا برداشت متفاوتی است و نخواستند یا ترسیدند که از ایسابل آینده در باره آن نظر بگیرند و خوشحال است که او این آزادی را به آنها داده است. اجرای اسپانیائی زبان با ترجمه همزمان انگلیسی همراه است و تا اواسط تابستان ادامه دارد.

***

شهر نیویورک یکی از مراکز جمعیت لاتین تبارهای آمریکائی و مهاجران است از کشورهای آمریکای لاتین... محله های عظیم شهر پر است از مثلا پورتوریکوئی ها یا سالوداوری ها و پروئی ها... اما در میان  گروه های تئاتری اسپانیولی زبان شهر، گروه رپرتوریو اسپانیول، بیشترسعی می کند با اجراهای نمایشی، ادبیات و فرهنگ آمریکای لاتین را معرفی کند، برای همین چهل سال است که نمایش سفارش می دهد به نویسنده ها براساس رمان  های نویسندگان بزرگ آمریکای لاتین، از جمله مثلا  نمایشی بر اساس «در احوال مرگ پیشگفته» Chronicle of a Death Foretold و  جشن بزغاله  از ماریو وارگاس لوسا، و جالب است که به خاطر حساسیت های زنانه شعرهاش، نوشتن  این نمایش را کارگردان خوزه زایاس، به شاعر  و نمایشنامه پرداز دو زبانه آمریکائی خانم کاریداد اسویچ سفارش دادند که زبان اصلی اش، انگلیسی است در نمایش هائی مثل «دوازده اوفلیا» و «روایت های بوث Booth Variations» -- کاریداد اسویچ متولد فیلادلفیا است و مقیم نیویورک، ولی از مادر کوبائی و پدر کروآسی تبار آرژانتینی، که به همین خاطر به اسپانیولی هم تسلط دارد و  کارش، یعنی اشعار نمایشنامه هایش  کاریداد اسوچ،  بیشتر در باره هویت گمشده است و جداافتادگی از اصل، از دیدگاه فمینستی.  

 

نویسنده «ایسابل آینده» در باره برداشت تئاتری با نیویورک تایمز مصاحبه ای داشت.  خانم اینده  66 ساله  در میان نویسندگان دیگر آمریکای لاتین که با آنها مقایسه می شود، به خاطر دیدگاه زنانه اش، یگانه است؛  و این کتاب یعنی «خانه اشباح» هم آغاز آن  بود و بعدش بیشتر از بیست کتاب دیگر از او منتشر شده، از داستان بلند و کوتاه و مجموعه مقاله. ایسابل آینده، که در شمال کالیفرنیا زندگی می کند، گفته بود که تصور می کند روی صحنه آوردن رئالیسم جادوئی کار سختی باشد چون حالت چشم بندی پیدا می کند و خطر آن هست که پیش پا افتاده جلوه بکند. اما این کتاب بارها به صورت های دیگر به نمایش انگلیسی تبدیل شده و معروف ترین آن، در دهه 1990 در لندن بود و نمایشی که ساخته بودند هفت ساعت طول می کشید و در طی دو شب متوالی باید آن را می دیدی. ولی خانم آینده گفته که برداشت گروه رپرتوریو اسپانیول نیویورک،  شانس موفقیت بیشتری دارد برای اینکه دو ساعت است و همچنین اولین برداشتی است از کارش برای صحنه که به زبانی که کار در آن نوشته شده، یعنی به اسپانیولی روی صحنه می رود.

 

اگر وقایع تخیلی و به اصطلاح جادوئی آن را کنار بگذاریم، این کتاب یک درام خانوادگی است، خیلی شبیه به درامهای خانوادگی در باره برخورد نسل ها از نویسندگانی مثل یوجین اونیل و چخوف است که مدام در نیویورک اجرا می شوند  و بنابراین تن می دهد به تبدیل شدن به نمایش. ولی اجرا خیلی هم از نظر تکنولوژی پیشرفته است، یعنی ویدیو، فیلم، نورپردازی و دکورهای متحرک و وسایل دیگر را با هم ترکیب می کنند برای ساختن صحنه های رویائی...

 

نمایش در پایان کتاب شروع می شود، یعنی بعد از کودتای نظامی، و صحنه های داستان، به صورت خاطرات دختر خانواده، آلبا، بازگو می شود، که زیر شکنجه قرار دارد، توسط نظامیانی که برخی از افراد خانواده  خودش از کودتای آنها حمایت کردند. این اولین رمان نویسنده ای است که در جوانی شاهد کودتائی بود توسط ژنرال اگوستینو پینوشه، که سالوادور آلنده، رئیس جمهوری انتخابی و چپگرای شیلی را  ساقط کرد و دختر برادر او، ایسابل، درپی سقوط عمو، مجبور شد از شیلی خارج بشود.

 

یکی از بهترین نقدهائی که گرفته در نیویورک تایمز است که منتقد از تنها چیزی که انتقاد کرده ترجمه با گوشی است که صدای کار هنرپیشه ها را از تماشاگر دریغ می کند. انیتا گیتس Gates در نیویورک تایمز مینویسد علاوه بر روح لاتینی که فیلمی که همه دیده اند، نداشت  و در این اجرا هست، ترانه هائی هم که خانم اسویچ نوشته به قدرت بیانی این اثر می افزاید، هر چند که این نمایش، یک نمایش موزیکال نیست. این منتقد نوشته زیر سایه ویلای عظیم خانوادگی، شاهد تجاوز جنسی، شکنجه سیاسی، نزاع و خشونت خانوادگی، و جنگ سیاسی هستیم میان سوسیالیسم و ظلم، و اضافه کرده که کار همه بازیگران خوب است و تیم پشت صحنه موسیقی سینمائی، نورپردازی بدعت آمیز و صحنه پردازی را برای رسیدن به یک کل وهم آمیز، با هم ترکیب کرده، و شور خوزه زایاس نسبت به این داستان، از این اجرا پیداست.