The International

بین المللی، سقوط نظام بانکی

 

 

فیلم اینترنشنال، یا «بین المللی» یک فیلم پرخرج پلیسی حادثه ای، از کارگردان آلمانی «تام تیک ور» Tykwer که هفته پیش برنامه افتتاحیه جشنواره بین المللی فیلم برلین بود و جمعه این هفته در سراسر آمریکا اکران می شود. حالا که در کشورهای اروپائی و آمریکا صحبت از هزارها میلیارد دلار کمک برای جلوگیری از ورشکستگی بانکهاست، فیلم «اینترنشنال» ظاهرا زده وسط خال، و خیلی به موقع دارد یک موضوع روز را مطرح می کند.

 

این نکته ای است که دست اندر کاران فیلم در مصاحبه ها خیلی به آن می بالند، اما پروژه ساخته شدن یک فیلم معمولا دو سه سال و گاهی حتی پنج شش سال قبل از رسیدن فیلم به پرده سینماها آغاز می شود، بنابراین، ارتباط موضوع یک فیلم به بحث روز، همیشه اتفاقی است، و ضمنا نشان می دهد که هیچ چیز زیر این آفتاب تازگی ندارد. فیلم اینترنشنال، در باره فساد در بانکداری بین المللی هست، اما فساد یا سودجوئی که بحران مالی و اقتصادی کنونی را در دنیا ایجاد کرد، بلکه سناریوی فیلم ملهم از یک افتضاح دیگر بانکداری بین المللی است در دهه 1990 Bank of Credit and Commerce International یا BCCI که بانک بزرگی بود که یک سرمایه دار پاکستانی به اسم عابدی آن را در کراچی باز کرد و بعد از بیست سال وقتی سرمایه بانک به 20 میلیارد دلار رسیده بود و در 78 کشور 400 شعبه زده بود، و طوری سازمان یافته بود که همه معاملاتش مخفی بود، اصلا سازمان جاسوسی خودش را داشت... این بانک در سال 1991 در بریتانیا و آمریکا متهم شد پولشوئی و فساد به خصوص برای قاچاقچیان بزرگ مواد مخدر، دلالان اسلحه و حتی تروریستها...  «بین المللی» فیلمی در باره سقوط این بانک، کار تازه ای است از یک فیلمساز آلمانی به نام تام تیکور Tykwer که ده سال در سال 1996 با فیلم «لولا بدو لولا» یکباره در دنیا ترکید.

 

به خاطر توانائی اش در ساختن یک فیلم کاملا پرتحرک و سریع که اصلا موضوعش تحرک سریع بود. این توانائی خیره کننده بصری را تام تیکور با فیلم بعدی یعنی «عطر» Perfume به سطح بالاتری برد، فیلم فراموش نشدنی ای که در آن با استفاده از همین تکنیک فیلمسازی بصری کینه تیک، یا حرکتی، بو را به تصویر کشیده بود . در فیلم « اینترنشنال» با شرکت ستاره روز فیلمهای حادثه ای، کلایو اوئن، در کنار نیومی واتز، آقای تام «تیک ور» تولید شرکت کلمبیا، بزرگترین پروژه سینمائی است که تیکور تا به حال دست گرفته.

 

***

 

کلایو اوئن می گوید برای او جذاب بود بازی نقش آدمی که با پیگیری وسواس آمیز و تعهد و اعتقاد، تلاش می کند دیگران را وادار کند حرفش را باور کنند. او می گوید این شخصیت، آدم جایز الخطائی است و ضعف های زیادی دارد و زندگی خصوصی اش، آشفته است، و تعقیب این بانک، زندگی اش را به هم ریخته اما به اخلاق پایبند است. مامور پلیس بین الملل از یک دادستان با بازی نیومی واتز کمک می گیرد.

 

کارگردان تام تیکور می گوید همه ما از این ناراحت هستیم که سیاستمدارانی که به آنها برای اداره کشورهایمان رای داده ایم، ممکن است واقعا کسانی نباشند که زمام امور را در دست دارند و نظام اقتصاد جهان در دست کسانی است که ما نمی بینیم ولی نفوذشان در زندگی ما تشویش برانگیز است.

 

صحنه های فیلم در سه قاره فیلمبرداری شده اند. شهرهای پاری، نیویورک و مراکش، بیشتر از جاهای دیگر. تام تیکور می گوید فیلمبرداری در کشورهای مختلف را به این دلیل دوست دارد که همیشه چیزهای تازه برای موثرتر و خلاقه تر کارکردن کشف می کند. نیومی واتز می گوید فساد به قدری عظیم است و گسترده و فراگیر، که افشاگری و اثبات آن غیرممکن می شود و آدمهائی که باید بر آن نظارت کنند، همانها هستند که از فساد سود می برند.

تام تیکور می گوید می خواست معماری مثل یکی از شخصیت های فیلم، تاثیر عاطفی بر رویدادها داشته باشد. اما قطعه محوری معماری در فیلم، موزه گوگنهایم نیویورک است شاید به دلیل اینکه در مرکز محدوده زمانی مورد بحث فیلم است و به خاطر مدور بودن آن، تاثیر سرگیجه آوری دارد که باعث می شود قهرمان فیلم، توازن و تمرکز خودش را از دست بدهد.

 

***

 

  این فیلم قاعدتا باید از موقع شناسی اتفاقی خودش بهره ببرد، با توجه به وضع بانکها این روزها در آمریکا و احساسات عمومی که نسبت به آنها وجود دارد. ولی به قول شیلا جانسن، منتقد دیلی تلگراف، زیاد هم موقع شناس نیست، چون اگر یک کم صبر کرده بود، آن بانک هم که در این فیلم می بینیم چطور با راه انداختن جنگ های داخلی و جنگ های منطقه ای، موشک و ضد موشک به هر دو طرف مخاصمه می فروخت برای اینکه بعدا به یکی میلیاردها دلار پول قرض بدهد برای بازسازی، خود به خود به خاطر فقیرتر کردن مشتریهاش، ورشکسته می شد، هر چند که در این صورت هم لابد باید مثل بانکهای بزرگ دنیا که این روزها میلیاردها دلار کمک دارند به عناوین مختلف دریافت می کنند از بیت المال کشورها، لابد بانک اعتبار و بازرگانی بین المللی هم، دست گدائی دراز می کرد طرف دولتها... یکی از عناصری که در جریان افتضاح عظیم بانک اعتبار وبازرگانی بین المللی، در معرض اتهام قرار گرفت، یکی از به اصطلاح شاهزادگان یا امیرزادگان امارات متحده عربی بود که در سال 1991 بزرگترین سهام دار این بانک بود.

 

داستان فیلم «اینترنشنال» زیاد هم غیر واقعی نیست، حالا شاید جنایتها، یعنی کشتن شهود کلیدی علیه بانک، که در فیلم به بانک نسبت داده می شود، ساختگی باشد، برای درست شدن داستان فیلم، اما اسم بانکی که در فیلم موضوع تحقیق وسواس آمیز این کارآگاه پلیس بین المللی است، «اعتبار و بازرگانی بین المللی است، اسمی که فقط در آن لغت بازرگانی با تجارت عوض شده، یعنی در فیلم می گویند Business در حالیکه اسم آن بانک Commerce داشت... منتقد دیلی تلگراف لندن نوشته خیلی سعی می کنند این فیلم را با به روز کردن داستان، فیلمی در باره مضار جهانی شدن و فساد جلوه بدهند، اما نمی شود انکار کرد که موضوع آن مربوط به تیترهای روزنامه های ده پانزده سال پیش است.

 

همانطور که اشاره کردیم، این فیلم از پس فردا در آمریکا اکران سراسری می شود، به عنوان یک فیلم پلیسی – حادثه ای بزرگ هالیوودی، ولی حضورش به عنوان یک فیلم پرخرج هالیوودی در برنامه افتتاحیه جشنواره برلین یک کم تعجب آور است.هر فیلمی که هنرپیشه های بزرگ داشته باشد و بودجه بزرگ، و استودیوی بزرگی مثل Columbia Pictures که یکی از واحدهای شرکت ژاپنی سونی است، در آن سرمایه داشته باشد، هالیوودی به نظر می رسد ولی این حرف دو اشکال دارد، یکی اینکه هالیوودی یعنی چی، و دوم اینکه آیا هالیوودی بودن یا به اصطلاح منتقدهای قدیمی ایران، تجاری بودن یک فیلم، دلیل بد بودن آن است؟

 

این موضوعی است که به خصوص در جشنواره های سینمائی اروپائی، مثل جشنواره برلین، که مدعی نمایش فیلمهای هنری و سیاسی از کشورهای مختلف جهان است، بیشتر مطرح می شود چون به قول استفانی زکرک، منتقد نشریه وزین و پرسابقه اینترنتی سالن دات کام، خیلی از منتقدهای اروپائی، که ذاتا به فیلمهای کوچک و جمع و جور و هنری سینمای مستقل گرایش دارند، به صورت غریزی، علیه فیلمهای پرخرجی که برای مخاطب انبوه ساخته می شوند، و بخت تجاری شدن دارند، موضعگیری منفی دارند. این منتقد نوشته این حرف به خصوص عصبانی اش می کند وقتی در باره فیلم پلیسی زیبا و عجیب تام تیک ور بیان می شود ولی این منتقد تاکید کرده که سوای سرمایه این فیلم و هنرپیشه های طراز اول و هزینه ای که برای آن شده، هیچ جای فیلم «اینترنشنال» ربطی به فیلمهای بنجل و بازاری ندارد، بلکه کمتر پیش می آید که هنرمندی از سرمایه ای که در اختیارش بوده، اینطور هوشمندانه استفاده کرده باشد.

 

تقریبا همه منتقدها، از جذابیت معماری در این فیلم ستایش کرده اند و به خصوص، معماری موزه گوگنهایم، ساختمان مدوری که فرنک لوید رایت سال 1947 برای نیویورک ساخته، یکی از شاهکارهای معماری عالم است و در 15 دقیقه اخر فیلم، که تمامش در موزه گوگنهایم می گذرد، تام تیک ور با طراحی حیرت انگیز رقص آدمها ودوربین در جریان تیراندازی و تعقیب و گریز عجیب و غریب، از این ساختمان تعریف سینمائی جدیدی بدست می دهد... البته باید اشاره کنم که تمام این صحنه ها را در یک ماکت عظیم از موزه فیلمبرداری شده، نه خود موزه... خانم زکرک می گوید وقت آن رسیده آنها که سینما را دوست دارند، از کوبیدن هالیوود دست بردارند و به خود فیلمها بپردازند برای این که در این دوره و زمانه، واقعا خودهالیوود هم نمی داند هالیوودی یعنی چی. 

 

یکی از جاذبه های اصلی فیلم، سوای کارگردانی خیره کننده تام تیک ور، حضور کلایو اوئنز است که در سالهای اخیر به صورت یک ضد قهرمان در فیلمهای حادثه ای و پلیسی، به یک ستاره بین المللی تبدیل شده است، اینجا هم نقش کارآگاه غمگین و پاکباخته را دارد. سارا وود منتقد هالیوود ریپورر، اوئن را با دون کیشوت مقایسه کرده، و نوشته اول اوئن این نقش را طوری بازی می کند که اول به نظر می رسد این آدم در یک فیلم دیگر قرار دارد، ولی به تدریج، و به خصوص وقتی به نیویورک می رسد، جا می افتد.

ویدیوی گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

این منتقد یادآور شده که اینجاهم مهارت های سینمائی تام تیک ور، از توانائی اش در داستانگوئی فراتر می رود، اما کمبودهایش در ساختن رابطه ها را با توانائی خارق العاده اش در استفاده از تمثیل های بصری، جبران می کند.

 

برخلاف فیلمهای فرمولی، در این فیلم سعی نشده رابطه عشقی و رمانتیکی بین کارآگاه قهرمان و ستاره فیلم و زن همراهش به وجود بیاید، و به قول منتقد آسوشیتدپرس، کریسی لومایر، تماشاگر هیج احساس کمبود نمی کند. این منتقد یادآور شده که این فیلم با تم توطئه بین المللی، نظام ماکیاولی اقتصاد و انتقاد از جهانی شدن، طبعا می خواهد چیزی بیشتر از یک فیلم پلیسی محض باشد و همینطور هم هست.