About Elly

«در باره الی» همزمان در برلین و فجر 

 

 

هفته پیش حضور گلشیفته فراهانی در میان بازیگران فیلم «در باره الی» نزدیک بود باعث جلوگیری جمهوری اسلامی از نمایش این فیلم در جشنواره دولتی «فجر» بشود. علت آن، بازی گلشیفته فراهانی در فیلم «پیکره ای از دروغ» و رفتن او روی فرش قرمز در نیویورک بدون حجاب اسلامی عنوان شد. اما سرانجام با مداخله مقامات بالای حکومت اسلامی، این فیلم به برنامه جشنواره فجر بازگشت.

در این فیلم، شخصیت الی، که خانم فراهانی نقش دوست او را بازی می کند، غیبش می زند و بعد، قضاوت جمع در باره او شروع می شود به تغییر کردن-- همانطور که رفتن خانم گلشیفته به نیویورک و غیبتش از صحنه موجب مطرح شدن خیلی قضاوت ها شد. حالا، فیلم «در باره الی» از توقیف آزاد شد، در پنج سینما اکران شده و قبل از آن هم در نخستین ساعات یکشنبه، یعنی بعد از نیمه شب شنبه، این فیلم را برای خبرنگاران و منتقدان دazر ایران نمایش دادند، و جالب است که واکنش های اولیه منتقدان به فیلم «در باره الی» در داخل و خارج از ایران تمجید آمیز بود و خیلی ها در ایران، هر چند با احتیاط، آن را یک شاهکار سینمائی توصیف کردند.

 

***

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

در فیلم «در باره الی» گلشیفته فراهانی نقش سپیده، دوست الی معلم جوانی را بازی می کند که وقتی در جریان سفر شمال با چند خانواده، ناگهان غیبش می زند، فضای فرحبخش سفر آنها، یکباره تیره و تار می شود.

در برلیناله، حضور خانم گلشیفته فراهانی که مدتی است خارج از ایران به سر می برد، روی فرش قرمز، در کنار هنرمندان دیگر فیلم، خانمها مریلا زارعی و رعنا آزادی ور، که از ایران آمده بودند، خبر ساز شد. خانم گلشیفته گفت از برلین خیلی خوشش آمده و شاید روزی بخواهد آنجا زندگی کند. نمایش فیلم «در باره الی» از تولیدات داخل کشور در جشنواره برلین، با اعتراض جمعی از مخالفان حکومت اسلامی روبرو بود که انتخاب فیلم را تائید سیاستهای فرهنگی نظام حاکم بر ایران، تعبیر کردند.

 

یک تظاهر کننده به خبرگزاری رویتر می گوید رئیس جشنواره «دی یتر کوسلیک» به رژیم خطرناکی سکو داده و به آن امکان داده بنیادگرائی را در آلمان قابل عرضه بسازد. رئیس جشنواره گفت دلیل تظاهرات علیه خودش را نمی داند و افزود معترضانی که او را آیت الله کوسلیک می نامند، بهتر است قبل از اعتراض کردن، اول فیلم در باره الی را ببینند. تظاهرکنندگان به خصوص تاکید داشتند که با نظام روحانیون ایران نباید مذاکره ای صورت گیرد. بعد از نمایش موفقیت آمیز فیلم در باره الی در روزهای آغازین جشنواره برلین، که پیش بینی جایزه خرس طلائی را به دنبال داشت، هنرمندان، بر جهانی بودن قصه فیلم تاکید کردند. رعنا آزادی ور گفت در همه کشورها موضوع قضاوت ها و پیشدواری های ناروا مطرح است. اصغر فرهادی نیز در مصاحبه ها، تاکید کرد که فیلمش حاوی پیام سیاسی نیست.

 

***

 

فیلم «در باره الی» را غیر از یک عده تماشاگر جشنواره در تهران و برلین، هنوز کسی ندیده. جذابیت داستان فیلم برای منتقدها، ظاهرا در ابهام آن است.

 

فیلم، با سفر سرخوش دسته جمعی به شمال شروع می شود با وعده یک همسریابی خوش یمن شروع می شود بین جوانی که از آلمان آمده و الی، معلم مجردی که تلخی کشیده در زندگی، ولی در جریان این سفر شمال، به خصوص بعد از گم شدن الی، شاهد حرفهای ضدو نقیض هستیم در باره الی، و در واقع، شخصیت الی، به صورت یک معما باقی می ماند، حتی بعد از اینکه می بینیم دچار فاجعه شده است، معلوم نمی شود چرا بدون اینکه به نامزدش خبر بدهد، به این سفر آمده، آن هم سفری برای آشنائی با یک همسر احتمالی.

 

این چهارمین فیلم اصغر فرهادی است که در فیلمهایش معمولا به مسائل طبقه متوسط ایران و برخورد حریم خصوصی با عمومی می پردازد. فیلمهایش در جامعه ایران طنین بزرگی دارند، به خاطر اینکه دست می گذارد روی دو دیدگاه مختلف و متناقض، دو طرز برخورد با زندگی، دو طرز رفتار اجتماعی از لباس پوشیدن گرفته تا حرف زدن، یکی در حریم خصوصی با دوستان و آشنایان، و دیگری در جامعه... جامعه ای را نشان می دهد که در آن مردم برای این روزگار معمولی خود را بگذرانند ناچارند از صبح تا شب به خودشان و به همدیگر دروغ بگویند. الیسا سایمون، منتقد ورایتی یادآور شده که فرهادی در هر چهار فیلمش یعنی چهارشنبه سوری، شهر زیبا، و رقص در غبار، نوری روشنگر می اندازد بر فرهنگ دروغ و پنهانکاری که تبدیل شده است به لازمه زندگی در جامعه مدرن ایران.

 

در ایران هم منتقد روزنامه اعتماد، آرش خوشخو، فیلم «در باره الی» را تراژدی سقوط طبقه متوسط ایران می داند که در کشاکش خطوط قرمر و قوانین رسمی و عرف ها و سنت ها و بایدها و نبایدها، از یک طرف به افسردگی عمیق دچار است و از طرف دیگر، دنبال فرصت های کوتاه برای شادمانی های زودگذر می گردد.

 

مدتها بود فیلمهای ایرانی در جشنواره های خارجی کمتر جلوه می کرد. ظاهرا سرنوشت در باره الی متفاوت است. در حالیکه چند روز از نخستین اکران های این فیلم در ایران و در جهان نمی گذرد، از نقدهای اولیه چنین بر می آید، و حتی بعضی امکان گرفتن جایزه عمده در این جشنواره را برای فیلم پیش بینی کرده اند. لی مارشال، منتقد اسکرین اینترنشنال، نوشته «در باره الی» یکی از قابل ملاحظه ترین فیلمهائی است که در سالهای اخیر از ایران بیرون آمده و دبورا یانگ، منتقد هالیوود ریپورتر، توانائی اصغر فرهادی در نمایش دردهای طبقه متوسط ایران را بی رقیب می داند.

 

در داخل کشور هم از آن خیلی تعریف کرده اند. خیلی از منتقدهای ایرانی، آن را شاهکار می دانند. امیرپوریا در اعتماد عمق عاطفی و اخلاقی فیلم را ستایش کرده و جواد طوسی، برخلاف دیگران که موشکافی در سقوط طبقه متوسط را محور توجه اصغر فرهادی دانسته اند، می گوید هر چهار فیلم اصغر فرهادی، تم مشترکشان «تقدیر» است. ولی او از اینجا به بحث قضاوت های غیرمنصفانه کشیده می شود.

 

علی اصغر سید آبادی، در اعتماد ملی، می نویسد این فیلم به ما نشان می دهد که قضاوت چقدر هولناک است، و یاد آور شده که این یک فیلم اخلاقی نیست یعنی برخلاف مثلا کارهای مجید مجیدی، نمی خواهد درس اخلاق به بیننده بدهد، اما در باره اخلاق است. چیزی که منتقدهای جراید ایران، به زبان های مختلف به آن اشاره کرده اند، همین معما ماندن جنبه اخلاقی فیلم و پرهیز فیلم از قضاوت است و جالب است که خود اصغر فرهادی در مصاحبه ای اشاره می کند که این را در همه جنبه های ساختن فیلم هم رعایت کرده، مثلا انتخاب ویلا، که نمی خواست در معماری یا موقعیت آن، چیز خاصی باشد که آن را به طبقه یا گروه یا دوره خاص یا سلیقه خاص مرتبط کند. این را در انتخاب رنگ دیوار و دکور ویلا رعایت کرده، و حتی در چیدن شخصیت ها به فاصله مساوی از دوربین، برای اینکه وزن همه مساوی باشد در تصویر.

 

جواد ماه زاده در ویژه نامه اعتماد ملی نوشته پرسش های فیلم تا انتها می مانند و حتی مرگ او معما را حل نمی کند، بلکه به آن دامن می زند، چون ما همچنان می دانیم برای چی به این سفر رفته بود. از دید این منتقد، اصغر فرهادی فیلمساز تلخی است و تلخی این فیلم هم نه از مرگ الی، بلکه از مکتوم ماندن شرافت و وفاداری الی ریشه می گیرد و اینکه آن ظن اطرافیان به او حقیقت دارد یا نه. منتقد دیگری در اعتماد ملی، گیسو فغفوری، نوشته بحث بر سر خیانت و دروغ گفتن نیست. اینها هست و اینها نیست. فاجعه ای بزرگتر در راه است و قرار نیست درس اخلاق بگیرید ولی با یک سئوال اخلاقی بزرگ روبرو می شود و مثل تمام فیلمهای ترسناک در پایان خوشحال می شود که جای آنها نیستند.