The Illusionist

شعبده باز: درام سیاسی - روانی با غنای بصری

فیلم عمده ای که امروز، جمعه، در سینماهای آمریکا روی پرده رفت، فیلم شعبده باز با شرکت اد نورتون Ed Norton و پال جیاماتی Paul Giamatti، به قول خیلی از منتقدها، به ناحق، در ماه های وسط تابستان، که وقت فیلم های هنرمندانه و غنی نیست، روی پرده آمد، ولی خیلی از منتقدها نگذاشته اند که زمان اکران فیلم، چیزی از ارزش هنری آن بکاهد.

 

یک دعوای حقوقی بین تهیه کننده های متعدد این فیلم، از جمله تهیه کننده و پخش کننده ایرانی تبار آن آقای باب یاری و شرکایش از جمله خانم کتی شولمن Cathy Schulman  باعث  شده که این  دومین فیلم از کارگردان مبتکر نیل برگر Neil Burgher که قبلا فیلم مصاحبه با یک قاتل Interview with an Assassin  را از او دیده بودیم، در این موقع نامناسب پخش بشود.  ولی منتقدها، که ارزش های فیلم The Illusionist یا شعبده باز را به خواننده های خودشان توصیه کرده اند، توصیه می کنند که زودتر برای دیدن آن به سینما بروند، قبل از اینکه از اکران پائین کشیده بشود.

 

 ***

 

فیلم شعبده باز، فیلمی است غنی از نظر بصری، پر از پرداز ظریف در صحنه‌آرائی، که ماجرای آن در تالارها و ساختمان‌ های باشکوه وین می گذرد در آغاز قرن بیستم، پایتخت امپراتوری اترش – مجار بود. در فیلم شعبده باز یا The Illusionist  اد نورتون نقش یک شعبده باز ماهر را بازی می کند به نام آیزنهایم  Eisenheim که برخی از ترفندهای او بر یک اشرافی قدرتمند دربار امپراتوری اتریش – مجار، گران می آید و توجه یک مامور آگاهی را جلب می کند با بازی پال جیامتی.

 

در آغاز فیلم می بینیم که بعد از آنکه شعبده باز روحی را روی صحنه ظاهر می کند، فورا توسط کارآگاه یول، پال جیاماتی، دستگیر می شود، بقیه فیلم، ماجراهای قبل از این بازداشت است، که ما را به کودکی شعبده باز می برد و دوران کار آموزی اش نزد یک متخصص احضار روح و دوستی اش با یک دوشس زیبا و جوان و شکست عشق آنها. نقش این دوشس را خانم جسیکا بیل Jessica Biel  بازی می‌کند که مجله اسکوائر او را سکسی ترین زن جهان لقب داده است.

 

می‌بینیم که برخورد مجدد این شعبده باز با بانوی اشرافی سالها بعد شک و حسادت شاهزاده لئوپولد را در دربار بر می انگیزد. از دیدگاه منتقد واشنگتن پست، ان هورندی Ann Hornaday  فیلم شعبده باز از یک طرف فیلمی در باره یک مثلث عشقی است و از طرف دیگر، در همین داستان، به طور سربسته،  چیده شدن مقدمات سقوط امپراطوری اتریش – مجار Austro-Hungarian را نشان می‌دهد.

 

فیلم شعبده باز که یکی از فیلم های محبوب جشنواره ساندنس امسال بود، حاوی بازی هائی است در حد جایزه اسکار از دو هنرپیشه قوی سینمای هالیوود، یعنی اد نورتون و پال جیامتی، که برای اولین بار در مقابل هم قرار می‌ گیرد و با هم انرژی و الهام رد و بدل می کنند. 

 

لو لومنیک Lu Lumenick منتقد نیویورک پست، ضمن ستایش غنای بصری و ژرف این فیلم هنرمندانه، آن را فیلمی به سبک قدیم می داند که این روز ها از نوع آن دیگر ساخته نمی شود، فیلمی که دو ساعت تماشاگر را در جهانی غرق می کند که دیگر وجود ندارد، یعنی دنیای وین سال 1900 که زایش علم روانشناسی توسط فروید، در کنار برخوردهای ضدیهودی گری در پایتخت یک امپراتوری در حال زوال، در پس زمینه قصه قرار می گیرد.

منتقد ویلج وویس، بیل گلو Bill Gallo در برخورد این فیلم هنرمندانه با شعبده بازی شخصیت اصلی، نوعی کندوکاو یافته است در هنری که به جای چشم بندی و فریب، بر سفر قهرمان داستان  به درون مبتنی است.

 

استفن هولدن Stephen Holden منتقد نیویورک تایمز می نویسد این فیلم سرگرم کننده، تا لحظه آخر تماشاگر را بازی می دهد و تلاش می کند که اعتقاد دیرباورترین تماشاگر را به جادو برانگیزد، زیرا حتی آنها هم دلشان می خواهد روئیدن درخت پرتغال از یک تخم روی صحنه یا ظاهر شدن و دود شدن روح در مقابل چشمشان، حقیقت داشته باشد، حتی وقتی می دانند که حقیقت ندارد.

 

***

 

 منتقد واشنگتن پست مثلا نوشته این فیلم به جای اینکه کندوکاو در تضاد میان واقعیت و خیال، یا ظاهر و باطن  به کناری می نشیند و کاری نمی کند  و آن را به انونس یک برنامه تلویزیونی تاریخی تشبیه کرده.  یا منتقد دیلی نیوز می نویسد این داستان در باره دوستی بچگی شعبده باز با دختری که حالا قرار است زن یک شاهزاده بشود، باید چشم راخیره کند، ولی خیره کننده نیست. فیلم  شعبده باز از روی یک داستان کوتاه ساخته شده از نویسنده، استیون میل هاوزر، که به خاطر جنبه های ماوراالطبیعه و عرفانی که در آن هست، بعضی آن را به داستانهای مردمی و عامیانه فرهنگ Yiddish یا فرهنگ یهودیان اروپای شرقی تشبیه کرده اند، به خصوص در برخورد شعبده باز در جوانی با یک جادوئی.

 

یک جنبه از فیلم، جنبه سیاسی آن است. شاهزاده اتریشی، لئوپولد، ضمن اینکه به خاطر رابطه قدیم شعبده باز با دوشس، او را به نوعی رقیب عشقی برای خود می بیند، ضمنا در شعبده بازی های او که جنبه های ماورالطبیعه و احضار روح و طلسم و ضد طلسم را دارد، نوعی جریان زیرزمینی براندازی مشاهده می کند علیه حکومت امپراطوری اتریش، زیرا مردم که شاهد ترفندهای خارق العاده شعبده باز هستند،  به او ایمان می آورند به عنوان یک معجزه‌گر، یا به تعبیر دیگری، پیغمبر، که می تواند طلایه دار جمهوری معنوی باشد برای جانشین کردن حکومت امپراطوری، بنابراین تلاش شاهزاده براین متمرکز می شود که دست آیزنهایم را به عنوان یک شارلا تان رو کند.

 

به این جهت، بازی موش و گربه ای که به قول استیون هولدن منتقد نیویورک تایمز، این شعبده باز از یک طرف با کارآگاه و از طرف دیگر با شاهزاده به آن مشغول است، جنبه های سیاسی، دینی و تاریخی پیدا می کند، که در این فیلم زیاد به آنها اعتنا نمی شود، و مهم هم نیست که تا پایان فیلم، معمای کار شعبده باز و این تقابل جهان واقعی و مجازی، هرگز  حل نمی شود.