Orphan

بیگانه در جمع خانواده: «یتیم»

 

قهرمان فیلم ترسناک «یتیم» که اکران آن از همین جمعه در سینماهای آمریکا شروع شد، یک بچه پرورشگاهی شیطان صفت است که زوج فرزندباخته ای او را به فرزندی قبول می کنند. هیچکس به هشدارهای مادر در باره نافرزندی غیرعادی توجه ندارد. «یتیم» که یک فیلم فرمولی از سینمای ترسناک بچه محور است، در دست کارگردان اسپانیائی هوم کولت - سرا، از محدودیت های ژانر فراتر می رود و منتقدها انسجام وصلابت آن را ستوده اند.

 

وسط ماه آگست است و ظاهرا وقتی است که هر کس هر چه دستش برسد اکران می کند. به طور سنتی، این ماه فیلمهای عمده تابستانی را همه دیده اند و فیلمهای فصل جدید هنوز شروع نشده، خیلی از مردم در سفر هستند برای تعطیلات و بچه ها هنوز هم همه دنبال سرگرمی می گردند -- برای همین جدول اکران فیلمها در هم است -- از یک طرف جی آی جو را داریم فیلم جنگی 180 میلیون دلاری شرکت پارامونت که قرار است پسربچه ها را به خودش بکشاند و از طرف دیگر، یک سری فیلم مختلف است که هر کس «جی آی جو» را نخواهد، می تواند یکی از آنها را انتخاب کند. فیلم ترسناک «یتیم» در این دسته بندی می افتد.

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

فیلم «یتیم» کار یک هنرمند سی و چهار ساله اسپانیولی است به نام هوم کولت سرا Jaume Collet-Serra که فیلم موفقی دارد با شرکت کیونو بکر، در نقش سانیاگو مونس، فوتبالیست رال مادرید، و با فیلم خانه مومی House of Wax به تماشاگران معرفی شد. فیلم یتیم سومین فیلم هوم کولت سرا است و فیلمی است که خواسته در درون یک ژانر مشخص، نوآوری بکند.

 

به قول میک لاسال، منتقد سنفرانسیسکو کرانیکل، فیلم «یتیم» است فیلمی است شلخته، فرومایه و بی شرم و بسیار سرگرم کننده، که هر چه در یک فیلم ترسناک بچه محور هیجانی بخواهید، در خود جمع دارد و با چنان افراط و سرخوشی که علیرغم سوژه تکراری، همچنان شگفتی و خیرگی دارد، و از صحنه تولد بچه مرده در آغاز فیلم، که انگار تجلیل از دیوید کروننبرگ، خالق فیلمهای ترسناک است، تا اوج وحشت و خشونت در پایان فیلم، دوساعت فروپاشی روانی است، که حتی وقتی به قدری مسخره است که خنده دار می شود، و حتی وقتی غیرمنطقی است و حتی وقتی قابل پیش بینی است، باز هم اعصاب خردکن است تماشای آن، و جذابیت آن هم به این خاطر است که از همان اوائل فیلم پیام می دهد که می خواهد تماشاگر را فراتر ببرد از جائی که انتظار دارد برده شود یا حتی می خواهد او را ببرند.

 

***

 

در فیلم ترسناک «یتیم» بچه ظاهرا ساکت و سربه زیری که یک زوج آمریکائی به فرزندی قبول می کنند، زندگی آنها و اطرافیان را به ورطه وحشت و جنایت می کشاند. پیتر سارزگارد نقش پدرخوانده را بازی می کند.

 

پیتر سارزگارد می گوید این داستان براساس روانشناسی است و به همین جهت، یک فیلم هیجانی روانی است اما می افزاید که فرق این چیزها را نمی داند ولی معتقد است فیلمی که قرار است شما را بترساند، باید صادقانه بترساند.

 

مادر جوان با بازی ورا فارمیگا، بعد از غرق شدن دختر خردسالش در دریا و سقط جنین ناخواسته، تصمیم می گیرد بچه ای از پرورشگاه به فرزند خواندگی بپذیرد.

 

فارمیگا می گوید شخصیت مادر فرزند باخته، خود را گناهکار می بیند و به خاطر بچه ای که مرده و اعتیادش به الکل و جنینی که از دست داده، روحیه خوبی ندارد.

 

هنرپیشه خردسال ایزابل فورمن که او را دو سال پیش در فیلم Hounddog دیدیم، نقش یتیم شیطان صفت فیلم «یتیم» را بازی می کند.

ایزابل فورمن می گوید احساس کرد واقعا می تواند این شخصیت دیوانه و مجنون را بازی کند و سعی می کند به غریزه های خودش اعتماد کند.

قهرمان شرور فیلم «یتیم» به راحتی با جنایت همه را از سر راه خود بر می دارد.

 

فیلم «یتیم» به خاطر تصویر خشونت آمیزی که از اعمال شیطانی یک بچه پرورشگاهی نشان می دهد، از سوی هواداران حقوق کودک و سازمانهای فعال در یافتن والدین برای بچه های یتیم مورد انتقاد قرار گرفته است.

 

ایزابل فورمن می گوید این داستان که واقعی نیست ووقتی این راز را فهمیدید، همه فکرهای شما راجع به فیلم عوض می شود. فارمیگا می گوید معترضین اگر فیلم را ببینند متوجه می شوند که منظور فیلم این نیست که در باره پرورشگاه ها یا فرزند خواندگی بیانیه ای صادر کند.

پیتر سارزگارد اگر آدمی هستید که با دیدن این فیلم نظرتان راجع به فرزندی پذیرفتن یک یتیم عوض می شود، خوب است، برای این که شخصی مثل شما نباید فرزند داشته باشد.

 

***

 

خیلی فیلم در این ژانر ساخته شده. با رفتن در یک ژانر، فیلمساز ها کار خودشان را راحت می کنند. ولی کار تماشاگر را هم راحت می کنند، برای اینکه تلگراف می زنند به او که منتظر چه چیزی در این فیلم می تواند باشد و آن وقت رقابت بر سر عرضه همان کالاست در بسته بندی های جدید و هیجان انگیز... این آشنائی با تم و قراردادهای یک ژانر، تماشاگر را در آسایش جهانی شناخته قرار می دهد که آرامش می دهد -- نمونه های قبلی این نوع فیلم مثلا اگزورسیست یا جن زده از ویلیام فردکین... یا Omen یا کری از برایان دو پالما... یا بچه روزماری از رومن پولانسکی است که به قول راجر ایبرت، منتقد شیکاگو سان تایمز، بچه فیلم «یتیم» در خبیثی و شیطان صفتی، رودست همه آنهاست. ایبرت هم نوشته که فیلم «یتیم» فیلم ترسناک موثری است که روی یک شخصیت یک بچه استوار است، یعنی شیطان صفت ترین تبهکار سینما. ولی هنر این کارگردان، هوم کولت سرا هم در همین است -- در فیلم اولش خانه موم هم همین کار را کرد. یک ژانر آشنا و یک داستان کاملا فرمولی را برداشت بود تبدیل کره بود به یک فیلم کاملا گیرا و موثر.

 

در باره بچه خبیث اخیرا هم فیلم دیگری دیدیم به نام «جاشوا» (از سال 2007) که در آن یک خانواده مرفه یهودی در نیویورک، قربانی می شوند. نقش پدر را سم راک ول بازی می کرد ولی نقش مادر در آن فیلم هم با «ورا فارمیگا» بود.

 

اما اعتراضی که به فیلم «یتیم» شده ظاهرا زیاد بی خود نیست، به خاطر تصویر خبیثی که از این بچه یتیم و بچه های پرورشگاهی بدست می دهد. ولی همانطور که سارزگارد گفت، اگر کسی بخواهد با دیدن یک فیلم از فرزندخوانده گرفتن یک بچه یتیم منصرف شود، بهتر است که منصرف شود. ولی چنین داستانی قطعا می خواهد در واهمه های تماشاگر از ناشناخته ها، دستاویزی بجوید، ولی طبعا از همان چیزی که دارد انتقاد می کند، بهره برداری هم می کند.

 

ولی اینجا، این بچه شیطان صف، شاید نماینده شیطانهای درون خود مادر باشند. یا آرزوی انتقام باشند برای شخصیت مادر، که از مسیر زندگی و هنر خودش منحرف شده و فکر می کند همه با او در زندگی بد تا کرده اند... محور داستان فیلم، شخصیت مادر است، و حس استیصالی که تماشاگر همراه با او حس می کند که این هم یک فرمول سینمای جنائی و هم سینمای ترسناک است و ترسناک هم هست وقتی یک نفر باشد که حقیقت وحشتناک و حیرت انگیزی را می داند و به دیگران می گوید اما علیرغم نشانه های آشکاری که تماشاگر و این شخصیت به راحتی می بینند، دیگران حرفش را باور نمی کنند و حتی او را دیوانه می پندارند و به تیمارستان می اندازند... خانم فارمینا، شخصیت مادر، اینجا نماینده تماشاگر در قصه است و این نقش را خوب در آورده. ولی نقش آن دو بچه دیگر، نابرادری و ناخواهری های دختر خبیث محور داستان، خیلی مورد انتقاد قرار گرفته به خطر استفاده ابزاری، چون با قرار دادن دو بچه معصوم در مخاطره دائم، فیلم در واقع دارد تماشاگر را بازی می دهد.

 

اما جالب است که چطور کارگردان توانسته به ژانر آشنا و داستان فرمولی، طراوت بدهد. معمولا کارگردان های جوان سراغ تصویر می روند و ترفندهای بصری، برای اینکه در یک ژانر مثلا نو آوری کنند، ولی هوم کولت سرا، کارگردان این فیلم، به قول میک لاسال، منتقد سنفرانسیسکو کرانیکل، با تصویرپردازی خارق العاده نیست که فیلمش را برای تماشاگر تاثیرگذار می سازد، بلکه از طریق شناخت غریزی از روانشناسی تماشاگر. صحنه هایش را با دقت می سازد و وقت می دهد به تماشاگر به درون شخصیت ها نزدیک شود و آن وقت طوری صحنه ها را ترتیب می دهد که تماشاگر نه فقط از از این بچه خبیث متنفر می شود، بلکه می خواهد با غیظ و خشم، او را تکه پاره کند.

 

اما «یتیم» فیلمی است که چوب خور برای منتقد زیاد دارد، همین که تقلیدی بودن و تعلقش به یک ژانر سینمائی را پنهان نمی کند و از داستان فرمولی که دارد، شرمگین نیست، کافی است که منتقدها را برانگیزاند.

 

مثلا منتقد هالیوود ریپورتر، کرک هانیکات، نوشته فیلمی است اطواری، هر چند که تاثیر گذار است، فیلمهای ترسناک کودن، مناسب فصل تابستان... هانیکات از کارگردان انتقاد کرده به دستمایه ای دارد اطمینان ندارد و برای همین قبل از ورد دختر بچه، سروصدای زائد و موسیقی شدید می خواهد به تماشاگر هشدار بدهد ولی تعریف کرده از فضاسازی فیلم که از یخبندان شهرهای شرق کانادا استفاده خوبی شده.

 

تای بر، منقد باستون گلوب نوشته چرخش دیوانه وار داستان فیلم در بیست دقیقه آخر، که به دنبالش بیست دقیقه هرج و مرج جهنمی به راه می افتد، بهترین بخش ان استو کلادیا پوئیگ در یو اس تودی می نویسد یک سرو گردن ناز فیلمهای ترسناک نوجوانها بالاتر است و چرخش آخر داستان آن را متفاوت می کند.