Waltz with Bashir

والس با بشیر: نقاشی متحرک مستند

 

یکشنبه شب در مراسم اهدای جوائز گولدن گلوب، یک فیلم در باره نبرد اسرائیل در لبنان در سال 1982، یک فیلم کارتونی، یا نقاشی متحرک، از یک هنرمند اسرائیلی، برنده جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان سال شناخته شد. دوسال پیش که فیلم «والس با بشیر» ساخته می شد، اسرائیل برای بار دوم نیرو به خاک لبنان فرستاده بود، و هم اکنون که این فیلم در کشورهای مختلف جهان نمایش داده می شود، نیروهای اسرائیلی بار دیگر می خواهند در غزه دست به عملیات بزنند. ظاهرا تاریخی که این فیلم تصویرگر آن است، مدام تکرار می شود و زندگی در حالت جنگ پیاپی... موضوع والس با بشیر، عذاب وجدان و مسئولیت اخلاقی سربازانی است که در سرزمین بیگانه شاهد فجایعی مثل قتل عام در اردوگاه های صبرا و شتیلا می شوند.

 

والس با بشیر یک فیلم ابتکاری است که مرز رویا و بیداری، خاطره و کابوس و مستند و داستانی و نقاشی متحرک را در شکسته و فیلمی است غیرمتعارف، که انواع ترکیب های نامانوس برای توصیف آن به کار رفته... مثلا نقاشی متحرک یا انیمشن واقعی گرا، یا انیمیشن مستند...

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

قبل از اینکه گولدن گلوب بهترین فیلم خارجی را ببرد، نامزد نخل طلای کن بود، جایزه منتقدان نیویورک برای بهترین فیلم نقاشی متحرک را برد دو هفته پیش، جایزه گزینه منتقدان Critics Choice را برنده شد و همچنین جایزه انجمن ملی منتقدان آمریکا، و دهها جایزه کوچک و بزرگ دیگر در سراسر دنیا، از جمله تمام جوائز سینمای اسرائیل و اروپا را درو کرد.

 

آری فولمن، افسر سابق ارتش اسرائیل، کارگردان فیلم ابتکاری نقاشی متحرک والس با بشیر که فیلمش جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی زبان را برنده شد، در پایان مراسم به یک خبرنگار اسرائیلی گفت مراسم گلدن گلوب برای او، اولش مثل عروسی بود ولی بعد از دیدن آن همه آدم شوکه شد. فولمن بعد با تاسف می گوید ته سالن، جائی که او و زنش را نشانده بودند، از ستارگان هالیوود خبری نبود.

این طرز برخورد خودمانی و ساده، به فیلمسازی تعلق دارد که فیلم نقاشی متحرک واقعی گرایانه اش در باره جنگ اسرائیل در لبنان، تقریبا یک سال است سوگلی جشنواره ها و جایزه هاست، از جشنواره کن، که اینجا او را فرش قرمز آن می بینیم، تا جوائز گلدن گلوب، و جایزه برگزیده منتقدان یا Critics Choice Award.

فولمن می گوید تصمیم گرفته بودم اگر اتفاق خوبی برای این فیلم افتاد، همیشه آن را به هشت کودکی تقدیم کنیم که در خانواده های کارکنان استودیوی کوچک تل آویو در زمان ساخته شدن این فیلم به دنیا آمدند. او می گوید امیدوارم وقتی شما بچه ها در بزرگسالی این فیلم را دیدید، جنگی که در آن هست، به نظر شما یک بازی ویدیوئی باستانی باشد، بدون هیچ رابطه ای با زندگی شما.

آری فولمن بهار امسال در جشنواره کن می گوید در آغاز این روند، به عکسهای آن دوره از زندگی خودش نگاه می کرد و می دید نمی تواند با کسی که بود همسانی احساس کند، انگار به آدمی در یک زندگی دیگر نگاه می کرد. او می گوید در پایان روند ساخته شدن این فیلم، حالا می تواند به آن عکسها نگاه کند و واقعیت را بپذیرد و دنبال بقیه زندگی اش برود. فولمن ساختن این فیلم را یک درمان روانی برای خودش توصیف می کند.
فولمن می گوید فیلم خود را یک فیلم سیاسی نمی داند، و می افزاید این یک فیلم شخصی است، در باره خاطره. او می گوید در فیلمش خبر سیاسی نمی تواند باشد، چون همه خبرها و مدارک مربوط به آن دوره را می دانند.

فولمن بعد از بردن جایزه گلدن گلوب می گوید متاسفانه موضوع فیلم او هنوز هم مربوط و مطرح است. او می گوید فیلمش فقط یک پیام عمده دارد و آن پیام ضد جنگ است، که هم دو سال پیش، هنگام ساخته شدن این فیلم جریان داشت و هم امروز در جریان است.

***

به فیلم «والس با بشیر» نقاشی متحرک مستند می گویند، به این دلیل که این فیلم هم در واقع یک فیلم مستند است از سفرها و مصاحبه های فولمن با همقطارهاش در نیروهای اسرائیل در اشغال لبنان. در این مصاحبه ها، آری فولمن در باره نقش سربازان اسرائیل در قتل عام آوارگان فلسطینی در اردوگاه های صبرا و شتیلا تحقیق می کند. در این دو اردوگاه، نیروهای فالانژ مسیحی به تلافی کشته شدن یکی از فرماندهان شبه نظامی به دست چریکهای فلسطینی، به کشتار وسیعی دست زدند.

ماجرا هنگامی آغاز می شود که یکی از دوستان آری فولمن، خواب مکرر خود از سگهای هار را برایش تعریف می کند. فولمن متوجه می شود که خودش خاطره ای از جنگ لبنان ندارد، و شروع می کند در ملاقات با همقطارهاش، آن جنگ و کارهائی که خودش مرتکب شده را به یاد آوردن...
او این دیدارها و مصاحبه ها را اول فیلم گرفته و مونتاژ کرده و بعد داده با تکنیک های نقاشی متحرک، بازسازی کنند. کارگردان این فیلم، آری فولمن، که حالا اولین فیلم بلند انیمیشن اسرائیل را ساخته، یک مستند ساز برجسته است و ضمنا نویسنده درامهای تلویزیونی. سریال «تحت درمان» In Treatment شبکه HBO آمریکا، روایت آمریکائی سریالی است اسرائیلی که فولمن نویسنده آن است.
اما تبدیل این تصاویر به نقاشی متحرک فرق می کند با فیلم هائی که دیدیم در آمریکا با استفاده از یک نرم افزار کامیپوتری به نقاشی تبدیل می کنند، مثل فیلم Waking Life از ریچارد از لینکلیتر Linklater

شخصیت هائی که آری در سفرهایش طی پنج سال با آنها دیدار می کند، گذشته را در ترکیبی از خاطرات مسخ شده یا خیالپردازی و گاه کابوس، تعریف می کنند و این تکنیک انیمشین برای شکل دادن به این رویاها و کابوسها، کمک کرده. از سه روش نقاشی متحرک استفاده کرده اند، ولی روی فیلم نقاشی نکرده اند، بلکه از روی صحنه های فیلم، اینها را بازسازی کرده اند، بنابراین حالت اکسپرسیونیستی قوی تری دارد از نقاشی روی خود فیلم... و حالت مالیخولیائی و رویائی و گاه کابوس وار به صحنه ها داده که امکان نداشت در فیلم مستند معمولی بتواند آنها را در بیاورد. خودش گفته نقاشی کار مرزی را می کند بین واقعیت و ناخودآگاه، و در مصاحبه ای با ماهنامه سایت اند ساوند لندن گفته می خواستند تصاویر واقعی شکل مالیخولیا پیدا کند برای اینکه تماشاگر مدام در شک باشد که واقعیت را می بیند یا کابوس را...

***

فیلم والس با بشیر ترکیبی از خاطره نگاری، درس تاریخ، فیلم جنگی، تحقیق روزنامه نگاری که به قول ای او اسکات، منتقد نیویورک تایمز، ملغمه حیرت انگیزی است. این منتقد نوشته در تبدیل فیلم به نقاشی، آری فولمن از همه کارگردانهای معاصر فراتر رفته و چیزی نه تنها یگانه بلکه نمونه و سرمشق به وجود آورده، کاری با جدیت و صداقت خیره کننده زیبائی شناختی، و قدرت برانگیزاننده ی اخلاقی، و کارتون بودن آن هم در موفقیتش، اتفاقی نیست. ای او اسکات اقای اری فلمن را تشبیه کرده به آرت اسپیگلمن که با کتابهای مصور، سری مائوس اش، اساسا یک رسانه بیانی جدید به وجود آورد.

 

از دید جی هوبرمن، منتقد کارکشته ویلج وویس، فیلم والس با بشیر، یک فیلم اصیل است و مستندی است که تنها به صورت انیمشن می شود صحنه های آن را تحمل کرد. هوبرمن به جنبه روان درمانی این فیلم اشاره کرده در تلاش برای به یاد آوردن فجایع، و یادآور شده استفاده از موسیقی غم انگیز و باهیبت مکس ریکتر، که کمک کرده به حس دلگیر و غریبانه ای و از خود بیگانگی که در تصاویر هست.

کنت توران منتقد نیویورک تایمز فیلم والس با بشیر را مالیخولیائی، تحریک آمیز، سوزنده، و داغان کننده توصیف کرده و نوشته نه تنها این فیلم هیچ فیلم اسرائیلی که در زندگی دیده اید شباهت ندارد، بلکه به خاطر ترکیب بی درز واقعیت و خیال، شخصی و سیاسی، نقاشی و عکسبرداری، به هیچ فیلمی که تا به حال دیده اید، شباهت ندارد. توران نوشته از بین بردن مرز واقعیت و کابوس در فیلم والس بابشیر به قدری موثر است که که تصاویر خبری آرشیوی از فجایع انسانی که در صبرا و شتیلا اتفاق افتاده در آخر فیلم، کابوس جلوه می کند.