Dali & Films at MoMA

سالوادور دالی و سینما

 

نمایشگاه ابتکاری موزه ی هنر مدرن نیویورک از تجربه های سالوادور دالی در سینما – از فیلمهای سورالیستی با لوئی بونوئل گرفته تا طراحی صحنه برای فیلمهای هالیوودی در کنار آلفرد هیچکاک.

نقاش سورآلیست، سالوادور دالی، از جمله به خاطر همکاری هایش با فیلمسازان مشغول است. نمایشگاه بزرگی از کارهای سالوادور دالی در سینما، موضوع گزارش امشب بهنام ناطقی، همکار شباهنگ در نیویورک است.  چندین موزه در دنیا به نمایش کارهای سالوادور دالی اختصاص دارد، و جالب است که از کار سینمائی او در این موزه ها کمتر دیده می شود.

 

دالی  از  اعجوبه های قرن بیستم بود و از جمله هنرهاش، دستکاری کردن رسانه ها بود، پدیده ای کاملا قرن بیستمی، و تلاشش برای مشهور شدن از طریق وارد شدن در کار آگهی تبلیغاتی، سینما و تلویزیونی. 

 

ولی دلیل اینکه چرا در موزه ها کمتر از کارهای سینمائی دالی می بینیم، این است که اینکارها دست کم از نظر شرکت والت دیزنی که حقوق آنها را در اختیار دارد، هنوز ارزش تجاری دارند و می ارزد که جلوگیری بشود از تکثیر آزادانه آنها، که بشود برای نمایش آنها بلیط فروخت. بعضی از این کارها، به قدری حراست شده اند، که در موزه حتی اجازه عکسبرداری از آنها داده نمی شود. از جمله، دستینو Destino، فیلم کوتاه کارتونی سالوادور دالی برای شرکت والت دیزنی، که حتی اجازه عکسبرداری از نقاشی ها و طرحهای را هم نمی دهند. تماشاگران برای دیدن کاری که سالوادور دالی برای صحنه رویای فیلم «طلسم شده» Spellbound آلفرد هیچکاک انجام داده، باید خود فیلم را ببینند. نمایشگاه دالی، نقاشی وسینما را هنردوستان ابتدا در لندن دیدند، برای اینکه این  نمایشگاه با همکاری موزه هنر مدرن نیویورک، اول در Tate Gallery لندن افتتاح  شد.

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

نمایشگاه دالی، نقاشی و فیلم، در MoMA موزه هنر مدرن نیویورک، از فیلم های صامت «سگ اندولسی» و «عصر طلائی» همراه با لوئی بونوئل، تا فیلم طلسم شده  Spellbound آلفرد هیچکاک با شرکت گرگوری پک، تا کارتون های دیسنی، بیننده ها را به دیدار کار دالی با فیلم و سینما می برد. خانم جودی هاتمن، هنرشناس موزه هنر مدرن که دو سال است همراه با هنرشناسان موزه Tate Gallery لندن روی این نمایشگاه کار کرده است، در باره اختصاص یافتن نمایشگاهی به کار سالوادور دالی در سینما می گوید: «بیشتر مردم سالوادور دالی را که یکی معروفترین نقاشان جهان است می شناسند. این نمایشگاه کوششی است برای نمایش بخشی کمترشناخته شده از کار او. بیشتر مردم با نقاشی های او آشنا هستند، که به عنوان سورالیست شناخته می شود و اینکه پیشگام یک تکنیک نقاشی بسیار دقیق بود.»

 

نقلشی های سالوادور دالی با دشتهای پر از آدمهای عجیب، زرافه های سوزان و خرچنگ ها و حلزون هایش در اندازه های مختلف برای همه آشناست. خانم هاتمن می گوید  بسیاری از مردم نمی دانند که سالوادور دالی فیلمساز هم بود و از جوانی به سینما علاقه داشت و در سال 1929 در جوانی نخستین فیلم خودش را ساخت و و علاوه بر  سینماگران آوانگارد مثل لوئی بونوئل، با فیلمسازان هالیوودی مثل الفرد هیچکاک و والت دیزنی نیز همکار بود.

 

دالی زبان بصری ویژه خود را ابتدا در فیلم «سگ اندولسی» به کار گرفت، فیلم مشترکی با لوئی بونوئل، که نخستین فیلم سوررالیست لقب گرفت و به خاطر تصویر آغازینش که تیغ صورت تراشی چشمی را به دو نیم می کند، معروف است. فیلم  عصرطلائی، دومین محصول همکاری سالوادور دالی و لوئی بونوئل، از سوی پیامبر سورآلیست ها، آندره برتون، به عنوان ستایش آزادی لجام گسیخته ستوده شد، اما لحن تیره و تهدیدگر آن، نشانگر نارضائی فکری اروپا بود که قدرت یافتن محافظه کاران دست راستی را در پی داشت.

 

خانم جودی هاتمن Judi Hauptman می گوید دالی خیلی به تغییر و دگرگونی علاقمند بود و در نقاشی هایش می بینیم که مثلا ساعت ها ذوب می شوند و کش می آیند.. او  در فیلم این تغییر و تبدیل ها  می توانست نشان بدهد، که مثلا چطور یک حلزون به شیر تبدیل می شود یا موی زیربغل یکی، روی صورت دیگری ظاهر می شود... در نقاشی ها این ها جدا هستند، اما در فیلم، اینها به هم تبدیل می شوند.

 

هر یک از تالارهای نمایشگاه به یکی از پروژه های سینمائی سالوادور دالی اختصاص یافته، هر اطاق اختصاص یافته، و طرحها و نقاشی های مرتبط با آن.  از خانم هاتمن در باره موفقیت سالوادور دالی در سینما سئوال می کنم، زیرا به نظر می رسد که چندان موفق نبود. خانم هاتمن می گوید صرفنظر از اینکه فکرهای او برای سینما بارها و بارها از سوی تهیه کننده ها رد می شد، سالوادور دالی به ارائه طرح و پیشنهاد ادامه می داد، و خیلی ها هستند که دالی مایل به همکاری با آنها بود،  ازجمله هارپو مارکس و استنلی کوبریک، اما اغلب وقتی کار مشترک آغاز می شدف دالی تقاضاهای دیوانه وار عجیب غریبی هم برای پول و هم برای چیزهای غیرممکن مطرح می کرد، که به ادامه پروژه لطمه می زد. به این ترتیب، از یک طرف مدام می خواست در سینما کار کند و از طرف دیگر، عقب می کشید.  مشهورترین همکار دالی در سینما، آلفرد هیچکاک است که با استفاده از ابتکارهای دالی، صحنه های رویای فیلم «افسون شده» خود را به وجود آورد. 

 

هنرشناس موزه هنرمدرن نیویورک می گوید برخی از تقاضاهای معروف دالی هنگام همکاری اش با آلفرد هیچکاک به روی فیلم افسون شده مطرح شد. هیچکاک که از صحنه های رویائی مبهم و مه آلود فیلمهای هالیوود دلزده بود، می خواست رویاهائی با تصاویر دقیق و درخشان برای قهرمان فیلمش خلق کند، تصاویری که به نقاشی های دالی شبیه بودند، اما دالی فکرهای دیوانه واری داشت، مثل فیلمبرداری از سوسکهائی که پشتشان تصویر چشم چسبانده بود یا  آویزان کردن دهها پیانو از سقف سالن رقص، که انجام آن برای تهیه کننده ها مقدور نبود. او می گوید ایده های دالی، فراتر از توانائی اجرائی تهیه کنندگان بود. نمایشگاه سالوادور دالی، نقاشی و سینما، که قبلا در لندن و لس آنجلس نیز برپا شد، فرصتی است برای تماشای مجذوبیت سینما برای هنرمندی که جهانی را مجذوب نقاشی های خود کرد.

 

***

  چیدمان این نمایشگاه خیلی ابتکاری بود، به خاطر اینکه نقاشی های دالی، طرحها و حتی نامه هاش راجع به هر فیلم، در هر تالار مختص آن فیلم قرار گرفته بود و خود فیلم روی پرده بزرگ، توی فضای تالار سلطنت می کرد...   که به خصوص برای فیلم های اولیه دالی، خیلی سنگ تمام گذاشته بودند،  مثل سگ اندلسی، اولین فیلم دالی که تمام فیلم تکرار می شد روی پرده، و جالب است که این فیلم هنوز هم خیرگی دارد، به خاطر سمبولیسم طنز آلودش در باره عشق و جنسیات، شهوت، و احساس گناه... که واکنشی هم بود به تحولات فکری و اخلاقی زمانه اش ... ولی تخیل بصری دالی را نشان می دهد که هر فریم فیلم  مثل یک تابلوی دالی است که به حرکت افتاده، مثل کلوز آپ دست، که یکهو از توش مورچه ها سرازیر می شوند... 

 

موفق ترین کارش در هالیوود سال 1945 با آلفرد هیچکاک بود برای طراحی صحنه مشهور رویا در فیلم طلسم شده... که انگار قهرمان فیلم فضاهای نقاشی های دالی را در خواب می بیند...  بعدش فیلم نقاشی متحرک Destino در شرکت والت دیزنی مهجور و ناتمام ماند تا اینکه سال 2003 با تکنیک های جدید تکمیلش کردند، که شاید آن چیزی نیست که دالی می خواست. این را هم اجازه فیلمبرداری یا حتی نمونه نشان دادن نداشتیم. دوره آخر رابطه دالی و سینما، کارهائی است که دالی با الهام از سینما و تصاویر هنرمندان سینما به وجود آورده بود، که آن هم یک خیزش دیگر در هنر دالی را نشان می داد.