Fantastic Mr. Fox

فیلم شگفت انگیز وس اندرسن: آقای روباه

 

فیلم عروسکی «آقای روباه شگفت انگیز» ساخته هنرمند برجسته سینمای معاصر آمریکا، وس اندرسن، که منتقدان آن را با بهترین کارهای تیم برتون مقایسه می کنند، اقتباس آزادی است از کتاب نویسنده انگلیسی «روآلد دال» -- داستان آقای روباه، پدر فداکاری است که بعد از سالها پرهیزگاری، به جوجه دزدی باز می گردد. روباه، با با صدای جرج کلونی، روزنامه نگاری موفقی است که از زندگی زیرزمینی خسته شده و بعد از نقل مکان به تنه یک درخت آفتابگیر، شبیخون های شبانه به ذخائر کشاورزان را از سر می گیرد، و جنگ و گریزی سهمگینی شروع می شود بین روباه و همدستانش و اتحاد اقتدارطلب کشاورزان.

 

یکباره نسلی از هنرمندان سینمای آمریکا به فیلمهای عروسکی و داستانهای کودکان روی آورده اند، تقریبا همزمان از سه کارگردان هم نسل، سه فیلم بیرون آمده براساس داستانهای بچه ها... آنهم به صورت نقاشی متحرک، عروسکی، یا استاپ موشن یا ترکیبی از همه آنها...

 

گزارش تلویزیونی بهنام ناطقی

از اسپایک جونز، فیلم «جائی که چیزوحشی ها هستند» Where the Wild Things Are روی پرده است که از یک کتاب معروف بچه ها اقتباس شده نوشته موریس سندک Sendak، - بهار آینده، فیلم تیم برتون اکران می شود با شرکت جانی دپ، «آلیس در سرزمین عجایب.» حالا هم که فیلم وس اندرسن «آقای روباه شگفت انگیز» بیرون آمده، بر اساس داستانی از روآلد دال، همان نویسنده ای که تیم برتون کتاب «چارلی و کارخانه شکلات» او را فیلم کرد.

 

حالا محققان دانشگاهی، و منتقدان در همه جهان می نشینند به مقایسه این سه کار و همگی می پردازند به این سئوال که این رنسانس یا نوزائی سینمای بچه ها ناشی از چیست؟ منتقد ویلج وویس، اسکات فانداس، می پرسد آیا شاید از امتناع این نسل سی و چند ساله ها یا نسل به اصطلاح ایگرگ باشد از بیرون آمدن از دوران بچگی و بی خیالی نوجوانی؟ ولی البته این سئوال، ربطی به این نسل ندارد، بلکه وقتی به خود این کتابها بر می گردد. کتاب The Fantastic Mr. Fox روآلد دال که سال 1970 بیرون آمد یا کتاب Where the Wild Things Are از سندک که چند سال قبل از آن بیرون آمد، اگر نگاه کنی، اینها کار بچه نیست، بلکه کار آدمهای بزرگسالی است که از زاویه دید دنیای بچگی، دارند در روح و روان خودشان و مسائل زندگی، کندوکار می کنند.

 

فیلم «آقای فاکس شگفت انگیز» وس اندرسن با عروسکهای کوچک دست ساز و دوربین های عکاسی دیجیتال (نه فیلمبرداری) ساخته شده، با تکنیک استاپ موشن stop motion که یعنی برای هر یک ثانیه فیلم 24 عکس گرفته می شود، ولی حالت کاردستی که تصاویر فیلم به تماشاگر القا می کنند، غلط انداز است.

 

***

 

فیلم «آقای روباه شگفت انگیز» علیرغم ظاهر ساده و ناشیانه اش، حاصل تلاش گروه بزرگی طراح، نقاش، عکاس، برنامه نویس کامپیوتر و هنرمند دیگر است در استودیوهای طراحی، عروسک سازی، عکاسی، صدابرداری، و پساتولید. اندرسن می گوید وقتی معلوم شد که کتاب «آقای فاکس شگفت انگیز» را فیلم می کند، تردید نداشت که تکنیک استاپ موشن را انتخاب می کند، چون آن را دوست دارد.

 

مستر فاکس، با صدای جرج کلونی، در روایت وس اندرسن، کار به عنوان ستون نویس روزنامه را به کشمکش خطرناک سرقت شبانه از انبار کشاورزان و گله چوپانان ترجیح داده اما این تمدن با طبیعت درنده و حیوانی اش خوانا نیست

 

اندرسون می گوید دال شخصیت آقای روباه را نوشت به صورت تصویری از خودش، و ما هم از آغاز همین استنباط را داشتیم، و دال آدم جالب و رنگارنگی بود و این به شخصیت اضافه شد. او می گوید چون وقت زیادی همراه با سناریست نوا بامبک، در خانه خود دال گذراندند، خیلی جزئیات شخصیت خود دال به شخصیت روباه قهرمان داستان وارد شد. اندرسون می گوید جرج کلونی برای این نقش طبیعی بود چون ما دنبال یکی می گشتیم که طبیعتا قهرمان باشد.

 

عکاسی صحنه ها برای فیلم به سبک استاپ موشن، 24 عکس برای هر ثانیه فیلم، به کندی پیش می رود، و خیلی وقت گیر است به طور که معمولا روزی دو سه ثانیه فیلم گرفته نمی شود. اندرسن می گوید ساختن اینطور فیلم یک روند خیلی طولانی است و خیلی دقیق، و یک میلیون تصمیم باید گرفته شود، خیلی بیشتر از یک فیلم زنده... برای اینکه همه چیز باید ساخته تشود و آدم باید نه برای لحظات داستان، برای هر تک عکس باید تصمیم بگیرد... و کار خیلی ظریف تر است.

 

علاوه بر طراحی شخصیت ها و سکانس ها و حتی حرکات از قبل، اندرسن نقش های مختلف را خودش بازی کرده بود و کنار هم روی ویدیو گذاشته بود تا پیشرفت دیالوگ و قصه را به همکارانش نشان دهد. اندرسن می گوید جمعی از بهترین انیمتاتورهای دنیا را در لندن کنار هم جمع کرده است. او می گوید برخلاف دیگران که با سابقه هستند، او تازه کار بود و باید از همه آنها یاد می گرفت او می گو.ید اما روند کار متفاوت بود با تجربه آنها، به خاطر روش کار او.

 

عکاسی در سی صحنه مختلف، همزمان انجام می گرفت. و تصاویر و ویدیوی زنده، از طریق اینترنت به کارگردان فرستاده می شد که ممکن بود در پاریس باشد برای ضبط صداها با مریل استریپ. اندرسن می گوید ما می خواستیم فیلم در جائی شبیه خانه کولی ها اتفاق بیافتد، مثل خانه خود دال در آن قسمت از انگلستان، و حتی مثل آن خانه را ساختیم و می خواستیم پاییز باشد و همه جا باران زده و گل آلود، ولی این نشد البته، چون کنترل گل ولای در فیلمبرداری استاپ موشن خیلی سخت است.

 

***

 

اندرسن و دیگر هنرمندان هم نسل او که به تکنیک های غیرزنده انیمیشن یا نقاشی کامپیوتری روی آورده اند، دارند امکانات تازه ای را تجربه می کند. در میان فیلمهای اخیر به طریق ترکیب انیمیشن با بازیگران از روی یک کتاب عمده باید از باید A Christmas Carol هم یاد کنیم براساس داستان چارلز دیکنز در روایت رابرت زیمه کیس. ولی فیلم فنستیک مستر فاکس هرچند که بخشی از این گرایش به انیمیشن می تواند حساب شود، اما عکس جریان آب رودخانه شنا می کند. وقتی زیمه کیس و جیمز کمرون (با فیلم جدیدش «اوتار») و کارگردان های دیگر، صدها میلیون دلار هزینه می کنند که با گرافیک های بی نقص و طبیعی گونه، جهان های کامل و باورپذیری خلق کنند، در ترکیب با بازیگران زنده، وس اندرسن فیلم انیمیشنی ساخته که مخصوصا ظاهری low tech دارد و حالت کاردستی بچه ها را دارد، انگار با تکنولوژی دهه 1950 هم می توانست ساخته شود.

 

به قول ای او اسکات، منتقد نیویورک تایمز، مخصوصا طوری ساخته شده انگار چند بچه کف کلاس درس این شخصیت ها و صحنه های دست ساز را به وجود آورده اند که گاهی مخصوصا خام و ناشیانه جلوه می کند. شخصیت هاش، این جانواران پشمالو با چشمهای شیشه ای، شبیه عروسکهای کوکی قدیمی هستند که روی طاقچه در همزیستی ناجوری قرار گرفته اند با بازی های کامپیوتری.

 

از طرف دیگر، شاید وس اندرسن همیشه کارتون می ساخته و خودش نمی دانسته. اوئن گلیبرمن منتقد EW می نویسد تا حالا اندرسن از بازیگرهای واقعی شخصیت های کارتونی می ساخت و آنها را فضاهای ساختگی فیلمهاش می گذاشت، فیلمهاش مثل The Royal Tenenbaums یا زندگی دریائی استیو زیسو، یعنی به عبارت دیگر، در تا حالا در فیلمهایش واقعیت را می گرفت می پیچاند و پیچانده اش را جلوی تماشاگر می گذاشت در حالیکه در فیلم Fantastic Mr. Fox برعکس عمل کرده، یعنی دنیای ساختگی ولی مشغول کننده این عروسکهای دست ساز را گرفته، از آن واقعیت ساخته..

 

آنها که کار وس اندرسن را دنبال می کنند، می گویند اینجا هم اندرسن به موضوع مورد علاقه اش یعنی خانواده ناکارآمد و ناهنجار می پردازد، رابطه پدر خانواده و مادر، و بچه می پردازد. بچه های متعدد کتاب روآلد دال را خلاصه کرده در یک بچه کج خلق ولی با احساس و استعدادهای ویژه،ِ با صدای جیسن شوارتسمن، که مثل فرزندان فیلم «رویا تننبام» و «زندگی دریائی آقای استیو زیسو» با پدر و مادر غیرمتعارفی سروکار دارد.

 

در کتاب روئالد دال، که آن را بعد از یک دوره سختی کشیدن درزندگی و بیکاری و غم از دست دادن عزیز نوشته، پدر خانواده، مستر فاکس، نان آور خانواده و حراست کننده خانواده است، که برای غذا دادن به خانواده اش، ناچار است از دزیدن جوجه و گندم کشاورزانی که برای مبارزه با او، همدست می شوند. یعنی برای حراست خانواده و نان آوردن دست به خطر می زند. در روایت سینمائی اثر، وس اندرسن یک لایه به مفهوم پدر به عنوان نان آور و نگهبان خانواده، اضافه کرده. انگیزه مستر فاکس از جوجه دزدی و شبگردی، در فیلم، بازگشت به طبیعت وحشی درون خودش است. طبیعتش، خطرکردن را اقتضا می کند، و مقاومت در برابر قید و بندها. اینجا هم پیام، باز آدمی است که که در برابر بزرگ شدن، به معنی همرنگ جماعت شدن و از جستجو و تلاش و شکار دست برداشتن، مقاومت می کند.

 

این پیام، یعنی رجوع به اصل و تردید در قیدو بندهای یکسان سازنده در زندگی معاصر،ِ که می خواهد زندگی قالبی رابه همه تحمیل کند.. این پیام در فیلمهای دیگر اندرسن و هم نسلهایش هم هست، که بزرگداشت یگانگی و ابتکار و فردیت و بیان شخصی هستند، پیامی به مراتب پیچیده تر از پیام ساده کتاب دال در باره نقش حمایتگر پدر است. از آنجا که تماشاگر با مستر فاکس و همدستانش در شبیخون به محصول کشاورزان همداستانی می کند، انسانها، یعنی کشاورزهائی که به انبارهاشان سرقت زده می شود، به صورت، فاشیست های سرکوبگر ظاهر می شوند، و بعضی مواقع، آقای فاکس یک رهبر انقلابی هم به نظر می رسد، به خصوص که می خواهد از زیرزمین بیرون بیاید و وارد جنگی نابرابر می شود، که بدون اسلحه، با زیرکی و به ضرب ذکاوت، در آن برنده می شود.

 

آیا این فیلم برای بچه ها مناسب هست یا فقط ظاهری بچگانه دارد؟ ای او اسکات می نویسد این فیلم نه برای بچه هاست و نه برای بزرگها. برای کسی است که از آن خوشش بیاید و اگر همه از آن خوششان می آمد، نمی توانست این اندازه جالب باشد. بعضی ها چه بزرگ چه بچه، ممکن است با چنان شدتی درگیر آن بشوند که انگار فیلم اصلا برای آنها ساخته شده..

 

لو لومنیک، منتقد دیلی نیوز می نویسد این انیمشن خوشرنگ و خوش طرح، با آن همه حوادث جانبی که زیر نظر مارک گوستاوسون کار شده، خارق العاده ترین انیمیشن از نوع خود از زمان «کابوس قبل از کریسمس» تیم برتون به این طرف است... هنری سلیک، مدیر انیمیشن فیلم تیم برتون قرار بود در طرح مسترفاکس کار بکند اما رفت فیلم خارق العاده کورولاین را ساخت که آن هم کار دل انگیز دیگری است.

 

اما تعریفها از فنتستیک مستر فاکس، شاید به خطر بینش یگانه ای است که ، با جدیت و یکدندگی، دنبال می کند و همچنین به خاطر پیامی است که در باره توازن بین نیازهای غریزی انسان و زندگی اجتماعی و شهری امروز در فیلم هست، خیلی ستایش شده. مستر فاکس می گوید من یک حیوان وحشی هستم و ضمنا یک پدر و یک شوهر. ضمنا یک روزنامه نگار و رهبر و سخنران هم هست، اما در وهله اول، یک حیوان وحشی. این حرفی است که از شخصیت های این فیلم راحت می شود پذیرفت. کنت توران، منتقد لس آنجلس تایمز، می نویسد موفقیت اندرسن در این است که توانسته بین قسمت اول آن جمله، یعنی من حیوان وحشی هستم، با قسمت دوم آن، یعنی و ضمنا یک پدر و یک شوهر، توازن صحیحی برقرار بکند.

 

راجر ایبرت در شیکاگو سان تایمز می نویسد حیوانهای قهرمان فیلم به قدری به شدت مشغول زندگی های پرتنش خود هستند که پروای تماشاگر را ندارند... انگار حاضر نمی شوند از شدت و سرعت زندگی به خاطر همراه شدن با تماشاگر، اندکی بکاهند. شری لندن، در هالیوود ریپورتر می نویسد اندرسن جهانی ساخته یگانه، که به اندازه کار های دیگر او، سبکی متمایز و مبتکرانه دارد.اسکات فونداس، نوشته حاصل زحمت و سخت و دردآوری که برای ساختن فیلم استاپ موشن به کار رفته، شگفت آور و تحسین آمیز است، به خاطر تغییر خارق العاده و مداوم زاویه دید، و پرسپکتیو، طراحی شدیدا لمس پذیر، و یکجور لرزش عمدی در حرکات، که فضای ساختگی آن را غنی تر می کند.